Sağlık
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI VE SOSYAL
MEDYANIN GÜCÜ
Sağlık okuryazarlığı, günümüzde sağlıkla ilgili karmaşık bilgi paylaşımları içerisinde her geçen gün önemini artıran bir kavram hâline gelmiştir. Sağlık alanında edindiğimiz bilgilerin kaynağını araştırmalı, Dünya Sağlık Örgütü, Sağlık Bakanlığı, Doktor Uzmanlık Grupları tarafından yayınlanan kaynaklar dikkate alınmalıdır.
Sağlık Hizmetleri ve İş Güvenliği Daire Başkanlığı
Daire Başkanı
Sağlık okuryazarlığı (SOY) sağlık alanında meydana gelen gelişmeler, sağlık kullanıcılarının artan bilinç düzeyi ile
beraber gün geçtikçe önem kazanan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sağlık okuryazarlığı, bir kişiye tıbbi bir bilgi vermek istenildiğinde, kişinin bu bilgiyi anlaması, yorumlaması ve
buna uygun davranış göstermesi olarak tanımlanmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü, sağlık okuryazarlığını; “sağlıkta iyilik hâlini korumak ve geliştirmek için, bireylerin sağlık
bilgisine erişim, bilgiyi anlama ve kullanma motivasyonlarını belirleyen bilişsel ve sosyal beceriler” olarak
tanımlamaktadır. Bir başka tanımda; “Bireylerin kendi sağlığı ve toplum sağlığını iyileştirmek amacıyla, yaşam
tarzı ve koşullarını değiştirmede gerekli bilgi, beceri, kendine güven düzeyine ulaşmasıdır.” şeklinde ifade
edilmiştir (Dünya Sağlık Örgütü, 2025).
Bireyler sağlıkları ile ilgili bir sorun yaşadıklarında sağlık sistemi içinde karmaşık bilgi yumağı ve birbirinden
farklı tedavi süreçleriyle karşı karşıya kalabilmektedir. Sağlık okuryazarlığı düzeyinin sınırlı olması, tanı ve
tedavileri olumsuz etkilemekte, aynı zamanda hastane yatış süreleri ve tedavi sürelerinin artmasına neden
olmaktadır. Örneğin SOY düzeyi yüksek bir birey, gereksiz antibiyotik kullanımının zararlarını bilir ve sadece
doktor önerisiyle kullanır. SOY düzeyi düşük bir birey ise uygun olmayan ilaç kullanımı nedeniyle tedaviyi
aksatabilmektedir.
Ankara Üniversitesi öğretim görevlilerinden Dr. Yonca Özatkan, SOY’u etkileyen faktörleri şu şekilde kategorilere
ayırmıştır:
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI NELERİ KAPSAR?
- Sağlıklı yaşam için gereken kuralları uygulama,
- Tıbbi broşürleri, reçete edilen ilaçlarla ilgili talimatları ve doktorların açıklamalarını anlayabilme,
- Sağlık kuruluşlarındaki onam formlarını değerlendirme ve karmaşık sağlık sistemlerinin zorluğu ile baş edebilme,
- Kişinin hem kendi hem de toplum sağlığını iyileştirmek amacıyla doğru bilgi ve hizmete ulaşma ile bunları kullanabilme yeteneğini içerir.
Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmüş olan bir araştırmaya göre yetersiz sağlık okuryazarlığı sıklığı, bilgi
kaynağı olarak herhangi bir iletişim aracını kullanmayanlarda %56,8 iken kullananlarda %18,1 olmuştur. Belirtilen
iletişim araçları arasında ilk sırada %48,6 oranıyla internet yer alırken, interneti %33 oranıyla televizyon, %8,9
oranıyla gazete, %6,5 oranıyla cep telefonu ve akıllı telefon uygulamaları ile %3,8 oranıyla kitap izlemektedir.
Kitle iletişim araçlarında yer alan sağlıkla ilgili bilgilerin güvenirliliğini değerlendirmede toplumun %50’sinin
zorlandığı görülmektedir. Bu bakımdan da sağlık alanında resmî kaynakların referans alınmasının önemi bir kez
daha ortaya çıkmaktadır (Sağlık Bakanlığı, 2025).
DİJİTAL SAĞLIK OKURYAZARLIĞI
Bireyler sağlıklarıyla ilgili bilgilere; aile ve sosyal gruplar, sağlık uzmanları, medya gibi birçok farklı kaynaktan
ulaşabilmektedirler. Teknolojide meydana gelen gelişmelerle birlikte internet ve mobil uygulamalar gibi çevrim
içi ortamlar bu amaçla yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle genç, eğitimli ve gelir düzeyi yüksek olan
bireyler sağlık bilgisine ulaşmak için daha çok dijital medyayı tercih etmektedirler. Sağlık bilgisine ulaşmaya
yönelik gelişen bu değişim, ‘dijital sağlık okuryazarlığı’ veya ‘e-sağlık okuryazarlığı’ kavramının doğuşuna yol
açmıştır. Ancak, dijital SOY, sağlık bilgilerine ulaşmak, anlamak ve kullanmak için çeşitli bağlamsal becerilerin
geliştirilmesini de gerektirmektedir. Bu kapsamda, hasta bireylerin ve bakım vericilerin internet ortamındaki
bilgi kaynakları arasında ayrım yapma ve güvenilir bilgiyi alma becerilerini artırmaya yönelik bilgi düzeyleri
iyileştirilmelidir. Aynı zamanda yapay zekâ ve makine öğrenimi, e-sağlık, m-sağlık uygulamaları, sanal ve
artırılmış gerçeklik gibi yenilikçi teknolojilerin kullanımına yönelik beceriler desteklenmelidir. Bunun yanında,
sağlık hizmetlerinin dijitalleşmesinin getirdiği riskler ve zorluklara yönelik sağlık profesyonellerinin ve hasta
bireylerin farkındalık düzeyleri artırılmalıdır (Şimşekoğlu, 2023).
Dijital bir ortam olan sosyal medya platformları, günümüzde sağlık bilgilerine erişimi artırmak için aktif bir yol
hâline gelmiştir. Sağlıkla ilgili temel mesajların iletilmesinde sosyal medyayı kullanmak, bireylerin sağlıkla ilgili
kararları üzerinde olumlu yönde etki oluşturabilmektedir. Dijital sağlık okuryazarlığı aynı zamanda hasta
bireylerin sağlık personelleriyle fiziksel olarak iletişim kuramadıklarında da iletişim kurmaları için teknolojik
gelişmelerden tam olarak yararlanmalarını sağladığından kritik öneme sahiptir.
Yanlış bilgilendirmenin ortaya çıkardığı temel sorunlardan biri de hasta bireyin sağlık sorumluluğunu almaya
yönelik faydaları ortadan kaldırmasıdır. Yanlış bilgilendirilen bireyler, sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek
kararlar verebilmektedirler. Örneğin, COVID-19 pandemisinde yanlış bilgilendirme nedeniyle aşıyı reddeden
hastalar mortalite oranını artırmıştır. Benzer şekilde, Tip 2 diyabetli hastalar arasında diyabetle ilgili yanılgılar
üzerine yapılan bir araştırmada, hasta bireylerin %54’ünün yüksek kan şekeri seviyelerini hissedebileceklerine
inandıkları ve %23’ünün, kan şekeri seviyeleri normal olduğunda diyabet ilaçlarına ihtiyaç olmadığına inandıkları
belirtilmiştir.
Sağlık okuryazarlığı düzeyini artırmak için 3 ana amaca yönelik müdahale yapılması önerilmektedir. Bunlar:
- Özellikle profesyonel becerileri geliştirerek sağlık iletişiminin kalitesinin iyileştirilmesi,
- Sağlık bilgilerine erişme, bunları anlama, analiz etme ve uygulamada aktarılabilir becerilerin geliştirilmesi,
- Sağlık okuryazarlık düzeyi düşük olan bireylerin desteklenmesidir.
SİZ İYİ BİR SAĞLIK OKURYAZARI MISINIZ?
Sağlık okuryazarlığı birçok konuyu ve değerlendirmeyi kapsar. Bundan dolayı da tek başına kullanılabilen bir
sağlık okuryazarlığı ölçeği bulunmamaktadır. Yine de temel sağlık okuryazarlığı ölçeği hakkında bazı sorular
sorabiliriz. Kendinize ve çevrenize sorabileceğiniz sorulardan bazıları şunlardır:
- Medyadaki her sağlık bilgisine ve haberlerine koşulsuz inanıyor musunuz?
- Birey ve toplum sağlığını ilgilendiren konularda bilinçli davranma potansiyeliniz nedir?
- Aldığınız sağlık hizmeti hakkında detaylı bir bilgi birikimine sahip misiniz?
- Yanlış ve doğru sağlık bilgilerinin kaynaklarını ayırt edebiliyor musunuz?
- Birey ve toplum sağlığı söz konusu olduğunda, bilinçli hareket ediyor musunuz?
- Sağlık ile ilgili dezenformasyon amacı taşıyan haberlerin yayılmasında bir katkınız var mı?
- Hastalandığınızda ya da bir rahatsızlık geçirdiğinizde hangi bölüme başvuracağınızı biliyor musunuz?
Yukarıdaki sorular, sağlık okuryazarı olup olmadığınızı tam olarak ölçemese de genel bir durum
değerlendirmesi olarak kabul edilebilir düzeydedir. 21. yüzyılda sağlık alanının etkenliği ve yaşadığımız sorunlar
düşünüldüğünde, bir an önce sağlık okuryazarlığı hakkında kendimizi bilinçlendirmemiz gerekir. Bilhassa birey
ve toplumu etkileyen olaylarda bilinçli bir davranış, en önemli yetkinliklerimizden biri olacaktır (Kanat, 2021).
ÖZET OLARAK
Sağlık okuryazarlığı, günümüzdeki sağlıkla ilgili karmaşık bilgi paylaşımları içerisinde her geçen gün önemini
artıran bir kavram hâline gelmiştir. Sağlık okuryazarlığını artırmada en sık kullanılan yöntem internet ve sosyal
medya araçlarıdır. Ancak medya, sağlık haberciliği konusunda sansasyonel, olayları haberleştirirken konunun
ilgi çekecek, etki bırakacak yönlerini ön plana çıkartarak olayları âdeta seyirlik bir anlatıya dönüştürmektedir. Bu
bağlamda yazılı, görsel/işitsel ya da sosyal medyada yer alan sağlık ile ilgili içeriklerin doğru yorumlanabilmesi
konusunda sağlık okuryazarlığı becerisi önemli bir yetkinlik olarak karşımıza çıkmaktadır. Okuyucunun ilgisini
çekmek amacıyla kullanılan abartılı haber başlıkları ile haber içeriklerinin çoğunlukla birbiriyle uyumlu olmadığı
göze çarpmaktadır. Ticari kaygı ile hareket eden haber medyasının haber adı altında reklam ya da ürün
tanıtımlarının sıkça yer aldığı da görülmektedir.
Bu bakımdan sağlık alanında resmî kaynakların referans alınmasının önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır.
Sağlık alanında edindiğimiz bilgilerin kaynağını araştırmalı, Dünya Sağlık Örgütü, Sağlık Bakanlığı, Doktor
Uzmanlık Grupları tarafından yayınlanan kaynaklar dikkate alınmalıdır.
Kaynaklar:
- Dünya Sağlık Örgütü. (2025, 07 21). Health Literacy. Retrieved from Dünya Sağlık Örgütü.
- Sağlık Bakanlığı. (2025, 07 21). Türkiye’nin sağlık okuryazarlığı. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü.
- A.Riahi, A. (2020). Survey of E-Health Literacy among Employees of State-Owned Banks in Tehran During 2020. Journal of Health Literacy, 53-63.
- Şimşekoğlu, N. (2023). Sağlık Okuryazarlığı. ResearchGate, 197-216.
- Kanat, E. B. (2021, 01 11). Sağlık Okuryazarlığı Nedir. IIENSTITU.